SỨC MẠNH CỦA VẺ ĐẸP
Trên đời này có hai chuyện không thể đem ra tranh cãi, đó là vẻ đẹp và em bé. Cả hai đều không thể tự vệ, sự bảo vệ duy nhất của cả hai là chính sự yếu đuối.
Ảnh từ internet
Thế giới sẽ được cứu rỗi bởi vẻ đẹp! Fyodor Dostoyevsky đã viết như thế, Dorothy Day đã trích lại câu đó, và nhiều thế kỷ trước thời Chúa Giêsu, Khổng Tử cũng lấy đó làm trọng tâm cho lời dạy của mình. Họ có lý. Vẻ đẹp là một ngôn ngữ đặc biệt xuyên thấu nhiều và gạt bỏ mọi thứ chia rẽ chúng ta, từ lịch sử, chủng tộc, ngôn ngữ, tín điều, hệ tư tưởng, chính trị, kinh tế, giới tính, tính dục và những tổn thương riêng. Vẻ đẹp làm tan chảy mọi khác biệt. Tuyên ngôn của vẻ đẹp, cũng hệt như tuyên ngôn của một trẻ sơ sinh, chẳng có lời lẽ rõ ràng, nhưng nó là ngôn từ quá hoàn hảo đến nỗi chỉ có thể bị vẩn đục khi người ta tự làm bậy lên mình. Trên đời này có hai chuyện không thể đem ra tranh cãi, đó là vẻ đẹp và em bé. Cả hai đều không thể tự vệ, sự bảo vệ duy nhất của cả hai là chính sự yếu đuối.
Trong triết học kinh điển Tây phương, vẻ đẹp được xem là một trong những đặc tính siêu việt của hiện hữu, và do đó, nó là một đặc tính của Thiên Chúa. Người ta nhận thức Thiên Chúa có bốn phẩm chất siêu việt, cụ thể là Duy nhất, Chân, Thiện, Mỹ. Do đó, vẻ đẹp mang trong mình đặc tính thiêng liêng thần thánh. Các nghệ sĩ và tất cả những ai nhạy cảm với mỹ học đều luôn công nhận điều này, không hẳn bằng cách khẳng định rõ ràng, vẻ đẹp là đặc tính của Thiên Chúa, nhưng bằng cách công nhận có đặc tính thần thiêng trong vẻ đẹp, và họ cảm thấy có “sự phạm thượng” mỗi khi vẻ đẹp bị biến dạng cũng như cảm nhận được sinh lực sáng tạo như một đấng thần thiêng.
Như chúng ta biết, vẻ đẹp có nhiều dạng. Ai trong chúng ta chưa hề cảm nhận được sức mạnh đến choáng váng của vẻ đẹp thể lý? Ai lại chưa sững sờ trước vẻ đẹp của buổi hoàng hôn, của đại dương, rặng núi, những vì sao và ánh trăng rằm, hoang mạc, bão tố, một cái cây, cảnh tuyết rơi, cơn mưa phùn, một con vật hoang dã, một tác phẩm kiến trúc, một cơ thể con người? Vẻ đẹp thể lý tự nó nói lên tất cả. Chẳng thể nào tranh cãi về nó và cũng chẳng thể chê bai nó bằng cách viện đến điều gì đó tâm linh hơn cao cả hơn. Nó chân thực đễn nỗi không thể giải thích nổi, và do đó cần được công nhận, xác nhận và chúc phúc.
Với hầu hết chúng ta, khi nghe đến từ “vẻ đẹp”, liền nghĩ ngay đến vẻ đẹp thể lý. Dù vẻ đẹp đó rất thực, mạnh mẽ và có thể làm lay động trái tim, nhưng còn có những dạng vẻ đẹp khác cũng mạnh mẽ và có sức biến đổi như thế. Tôi không biết phải nói như thế nào cho chuẩn điều tôi định diễn đạt, nên xin lượng thứ cho tôi nếu diễn đạt của tôi ngớ ngẩn và không chuyên cho lắm, nhưng chúng ta cần và có thể nói về vẻ đẹp trong phạm vi tinh thần và cảm xúc. Có cái mà chúng ta có thể gọi là vẻ đẹp cảm xúc hoặc vẻ đẹp tinh thần.
Vẻ đẹp cảm xúc không phải là vẻ đẹp của buổi hoàng hôn hay một bức tranh vĩ đại, nhưng là vẻ đẹp của một biểu đạt đặc biệt của tình yêu, cảm thông, nhân hậu, mà chúng ta đã từng may mắn chứng kiến. Ví dụ, chúng ta có thể sững sờ khi thấy cảnh giải cứu kỳ diệu một em bé, khi thấy một con vật đang tuyệt vọng được cứu thoát, khi hai vợ chồng nắm tay nhau trìu mến, hay khi nghe về phản ứng hào phóng của cộng đồng trước lời kêu gọi giúp đỡ một gia đình nghèo. Cũng như với vẻ đẹp thể lý, trong những điều này cũng có đặc tính thần thiêng, có một điều gì đó mà thậm chí con người thô lỗ nhất cũng không dám mạo phạm. Tuy nhiên, bất kỳ lúc nào liên quan đến cảm xúc, thì luôn có nguy cơ đa cảm không lành mạnh, thế nhưng bất chấp nguy cơ đó, cảm xúc của chúng ta, cũng như đôi mắt, chính là cửa ngỏ đến với vẻ đẹp.
Cuối cùng nhưng không kém quan trọng, còn có vẻ đẹp tinh thần, vẻ đẹp của linh hồn. Ví dụ dễ thấy, đó là tử đạo và mọi dạng tình yêu hy sinh khác cho những ước nguyện, khát khao và sự sống của mình vì một điều gì đó cao cả hơn. Dù chuyện này không phải lúc nào cũng tạo ra một thể xác đẹp, nhưng nó lại tạo ra một linh hồn đẹp. Khi khẳng định điều này, tôi không nghĩ ngay đến những bậc tử vì đạo đã từ bỏ mạng sống của mình thay vì từ bỏ đức tin, hay thậm chí là những những người như Mohandas Gandhi, Albert Schweitzer, Martin Luther King, Dorothy Day, Maximillian Kolbe, Oscar Romero, và nhiều người khác ngày nay đang hy sinh tính mạng mình vì tha nhân. Có những ví dụ rất hùng hồn về vẻ đẹp tinh thần, nhưng nhiều người chúng ta có thể tận mắt thấy được chúng ngay trong gia đình và bạn bè mình. Ví dụ như, tôi nhìn vào cha mẹ tôi, những người dành gần như cả đời hy sinh để chăm sóc cho một gia đình đông con, nhất là cung cấp cho gia đình cái còn quan trọng hơn của ăn của mặc, cụ thể là đức tin và sự hướng dẫn tinh thần. Có vẻ đẹp tinh thần trong sự hy sinh của họ, dù cho có lúc trong thời này, với các tiêu chuẩn của Hollywood, cha mẹ tôi có vẻ là những người hốc hác hơn là đẹp. Nhưng mà, vẻ đẹp tinh thần được cân đo bằng một tiêu chuẩn khác. Như tôi đã nói, trong chuyện này, chúng ta cũng cần phải cẩn trọng: trong khi vẻ đẹp cảm xúc kèm theo nguy cơ đa cảm ủy mị, thì vẻ đẹp tinh thần cũng kèm theo nguy cơ cuồng tín. Những kẻ cuồng tín, giết người hàng loạt, cũng tập trung cao độ về tinh thần. Tinh thần, luân lý, như mọi thứ khác, có thể bị lầm lạc.
Thế giới sẽ được cứu rỗi bằng vẻ đẹp! Đúng là thế, nhưng tôi lại muốn dùng thì hiện tại, thế giới đang được cứu rỗi bởi vẻ đẹp.
Ronald Rolheiser,
J.B. Thái Hòa dịch
